ارزیابی فنی و اقتصادی دوخطه کردن راه آهن تهران - تبریز

چکیده - از دوران قدیم ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود و قرار داشتن در نخستین مسیرهای تجاری مانند راه ابریشم نقش مهمی در تجارت جهانی داشته است. امروزه نیزکشور ایران نقش راه های ارتباطی خود را در اقتصاد ملی و بین المللی بسیار مهم می داند. شبکه حمل و نقل ایران از دو دالان اصلی تشکیل شده است. یکی دالان شمالی است که از شرق به غرب مشهد و سرخس را از طریق تهران به تبریز و مرزهای شمال شرق کشور (رازی و جلفا) متصل می کند. دیگری دالان جنوبی است که دریای خزر را به تهران و خلیج فارس می پیوندد. در مقایسه با جاده سهم راه آهن در حمل کالا محدود و در جابه جایی مسافر بسیار اندک است. در حال حاضر میزان بار حمل شده از محور تهران- تبریز برای داخل کشور به مراتب بیشتر از کالاهای ترانزیتی می باشد. با این وجود ایجاد کریدور ترانزیتی بین ترکیه و شبه قاره هند از نظر ترانزیت برای دولت ایجاد درآمد می کند. در حال حاضرظرفیت ترابری در محور تهران- میانه جوابگو نیاز حمل بار برای داخل کشور و بار ترانزیتی نمی باشد.در این تحقیق ظرفیت ترابری در محور تهران- میانه مورد بررسی قرار گرفته و مشخص شده است اگر خط مورد نظر از نظر ظرفیت ترابری جوابگوی نیاز داخلی باشد مسئله ای برای ترانزیت نخواهد بود. ارجح بودن سرمایه گذاری در دالان شمالی شبکه راه آهن ایران، مشهد- تبریز از طریق تهران در این است که کشورهای آسیا میانه را به کشورهای غربی متصل می کند. اهمیت دیگر آن مسیر راه آهن از هند به روسیه و به اروپا می باشد که قطعه تهران- میانه نقش مهمی برای حمل کالاهای ترانزیتی خواهد داشت. در مطالعات حاضر با دو سناریو دست پایین و دست بالا تحول آتی تقاضا حمل در محور تهران- میانه برآورد شده است. در این محور بار حمل شده برای داخل کشور در دوره1383- 1375 بطور متوسط حدود 10% در سال افزایش داشته است. با درنظر گرفتن این تحولات، افزایش ظرفیت حمل در محور تهران- میانه از ضروریات سامانه حمل و نقل کشور است. در حال حاضر راه آهن تهران- میانه ، که به ترتیب از شهرهای تهران- کرج- قزوین- زنجان- میانه می گذرد، بار سنگین جابه جایی مسافران و کالاها را بر دوش داشته است که به دلیل حجم زیاد این کالاها و مسافران، توسعه روزافزون کشور از لحاظ اقتصادی، جغرافیایی و سیاسی، این امر بیش از این امکانپذیر نمی باشد. به خصوص این خطوط راه آهن(اکثر خطوط راه آهن کشور) یک خطه هستند که این مسأله علاوه بر هدر رفتن هزینه، باعث از بین رفتن انرژی و وقت زیادی نیز می شود. همچنین با توجه به اهمیت توسعه صادرات کشور، این راه آهن که به منزله پل ارتباطی میان پایتخت و کشورهای تازه استقلال یافته و اروپای شرقی است و از آن در ترانزیت کالاها استفاده می شود، از بسیاری از خطوط داخلی راه آهن کشور حائز اهمیت بیشتری است. کلید واژگان : ترانزیت کالا، راه آهن، ترابری، نرخ رشد، زیر سازی، روسازی.